Nhà văn, nhà viết kịch Xuân Trình qua đời đã được 10 năm (l991 – 2001). Là một họa sĩ đã từng cộng tác với ông trong nhiều vở diễn, tại các hội diễn sân khấu 1980, 1985, đặc biệt, vở Thời tiết ngày mai của Đoàn kịch Hà Nam Ninh (cũ) đã để lại nhiều ấn tượng, cả vui và buồn cùng số phận hết sức long đong của nó. Bài viết ngắn này, ngoài nhắc lại những kỷ niệm với nhà văn, nhà viết kịch Xuân Trình, đạo diễn, nghệ sĩ ưu tú Đoàn Anh Thắng (1951- 1993), tôi còn muốn khẳng định một nhân cách nghệ sĩ của tác giả Xuân Trình qua Thời tiết ngày mai, một vở diễn viết về một thời kỳ cách mạng đầy khó khăn trong nông nghiệp thập kỷ 1970 và 1980 của đất nước ta.

Phải vất vả cậy nhờ mấy tay anh chị phe vé ở bến xe Kim Liên, nhà văn Xuân Trình, đạo diễn Đoàn Anh Thắng và tôi mới có một chỗ đứng chen chúc đến khổ sở trên cái ô tô khách cũ kỹ chật cứng người và hàng hoá và nhất là vào mấy ngày sau Tết âm lịch. Để chuẩn bị cho Hội diễn Sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc (tháng 5-1980 ở Hải Phòng), Đoàn kịch Hà Nam Ninh khởi công dàn dựng vở Thời tiết ngày mai của nhà văn Xuân Trình, do đạo diễn Đoàn Anh Thắng dàn dựng và tôi là họa sĩ thiết kế mỹ thuật. Chiều tối, khi xuống đến nơi, do chờ chúng tôi không được, nên Đoàn kịch vừa lên đường đi biểu diễn.

Chẳng lẽ ngủ lại Nam Định, vừa mất hết “không khí” khởi công vở, vừa vô tích sự chẳng có việc gì làm, nhà văn Xuân Trình quyết định đi nhờ xe khách, xe tải và cả đi bộ sang Ninh Bình, vào nhà bà con của anh, rồi nghỉ hay tiếp tục đi tìm địa điểm biểu diễn của đoàn sẽ tính sau. Đến thị xã Ninh Bình đã 8 giờ tối, trời đêm mù mịt, gió se lạnh và mưa phùn lất phất bay, ăn cơm tối xong, ba chúng tôi lại tiếp tục đi tìm địa điểm biểu diễn của đoàn kịch. Lúc đó nhà văn Xuân Trình ngoài bốn mươi, tôi gần “tứ thập” và Đoàn Thắng vừa tròn ba mươi, sức lực đều đang hăng hái tràn trề, và lòng yêu Sân khấu cũng đang rừng rực cháy.

Và cứ thế, ba anh em chúng tôi lúc đi nhờ xe tải, lúc thì đi nhờ được ô tô com-măng-ca bộ đội và chủ yếu là cuốc bộ, suốt đêm ấy,  vừa mò mẫm, vừa hỏi thăm đến  nơi Đoàn kịch Hà Nam Ninh diễn đêm trước, lại hỏi tiếp hướng đi của đoàn, lần mò mãi, đến hơn 7 giờ sáng hôm sau thì đến đúng điểm diễn của đoàn kịch. Anh em diễn viên vừa thức dậy, đang rửa mặt. Mọi người hò reo và thán phục khi biết lộ trình trên 40 cây số của chúng tôi. 

10 giờ sáng, đoàn khởi công dàn dựng vở Thời tiết ngày mai để đi Hội diễn. Không khí đang Tết âm lịch, nên càng vui và đầm ấm. Nhưng vở Thời tiết ngày mai của nhà văn Xuân Trình không gặp may. Duyệt đi, duyệt lại mãi mà nội dung vẫn cứ vướng, theo quan niệm của đồng chí Phó Chủ tịch tỉnh, phụ trách “Văn – Xã” lúc đó. Lần cuối cùng, tỉnh quyết định mời cả các đồng chí Trần Độ (lúc ấy là ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Đảng Đoàn, Thứ trưởng  Bộ Văn hóa và đồng chí Mai Vy (Thứ trưởng phụ trách khối nghệ thuật), từ Hà Nội xuống cùng duyệt vở và cho ý kiến có được đi dự Hội diễn hay không. Nhưng lần này lại hóa ra được. Các đồng chí có trách nhiệm đều khẳng định những mặt thành công của vở diễn và quyết định đồng ý cho đoàn đi Hội diễn. Tất cả chúng tôi đều sung sướng (cũng không bõ công cuốc bộ 40 cây số đi tìm đoàn) và chờ mong ngày lên đường…

Nhưng rồi tất cả đều mừng hụt. Đúng buổi sáng cả đoàn kịch Hà Nam Ninh đang chuẩn bị đi Hải Phòng (cả mổ lợn liên hoan nữa), thì có lệnh của ông phó Chủ tịch phụ trách “Văn – Xã” – vở Thời tiết ngày mai không được tham dự Hội diễn. Còn lý do, mãi sau này chúng tôi mới được biết là cá nhân ông Phó Chủ tịch không thích vở này. Vậy là ông đã chiến thắng và làm bàn vào phút 89 của trận đấu.

Sau sự việc trên, Xuân Trình buồn lắm. Và rồi về Hà Nội, anh đã viết liền một mạch trong tháng trời chuyển  vở kịch thành tiểu thuyết Thời tiết ngày mai do Nhà xuất bản Phụ nữ ấn hành. Tất nhiên, nhà văn Xuân Trình đã  gửi tặng ông phó Chủ tịch Hà Nam Ninh một cuốn với lời đề tặng trân trọng. Sau này, khi xuống làm việc với đoàn kịch, chúng tôi nghe tin ông phó Chủ tịch đã nghỉ hưu vài tháng sau đó…

Hôm nay, khi viết lại những kỷ niệm này, nhà văn, nhà viết kịch, nhà báo Xuân Trình, và đạo diễn nghệ sĩ ưu tú Đoàn Anh Thắng đều đã đi vào cõi vĩnh hằng bất tử. Đã nhiều năm trôi qua, nhắc lại Thời tiết ngày mai, vẫn như một kỷ niệm đẹp trong tôi. Có lẽ, ngày mai, trời sẽ ấm dần lên, có phải không anh Xuân Trình yêu mến.

NSND LÊ HUY QUANG